Народны паэт Беларусі Ніл Сымонавіч Гілевіч (1931—2016) быў выдатным пісьменнікам, навукоўцам, шчыра адданым свайму народу, руплівым захавальнікам беларускай культуры. Ён заклікаў суайчыннікаў да засваення сваёй гісторыі, народных традыцый. «Такога дасведчанага, падрыхтаванага і апантанага заступніка, якім паказаў сябе Ніл Гілевіч, матчына мова яшчэ не мела!..» — казаў пра Ніла Гілевіча паэт Сяргей Законнікаў.
Задумка стварыць першы ў гісторыі беларускай літаратуры раман у вершах з’явілася ў 1972 годзе. На працягу 12 гадоў Ніл Гілевіч працаваў над тэкстам. Нарэшце, у 1985 годзе раман быў канчаткова завершаны.
Літаратуразнаўца Уладзімір Конан адзначае, што раман рыхтаваўся паступова, яго вобразы, матывы і фрагменты можна знайсці ў папярэдніх творах Ніла Гілевіча: вершы «Вясна», «Маці», паэмы «Сто вузлоў памяці», «А дзе ж тая крынічанька?».
Даследчыца ж Любоў Ламека так характарызуе твор: «Святая і балючая памяць роднай зямлі — раман у вершах Ніла Гілевіча „Родныя дзеці“, твор пісьменніка, які ўвабраў у сябе тое, чым жыў мастак усё сваё жыццё: яго думкі, пачуцці, перакананні. Усё тое, што ён любіў або ненавідзеў, шанаваў ці аспрэчваў, чым захапляўся, а што ўспрымаў як ганьбу і здзек, да чаго імкнуўся».
Сапраўды, твор Ніла Гілевіча, майстра афарыстычных выказванняў, насычаны мудраслоўямі з глыбокім падтэкстам. Яны закранаюць адвечныя пытанні: жыццё і смерць, дабро і зло, каханне і здрада, годнасць і нікчэмнасць, творчасць і прыстасаванства.
Сэнс назвы рамана выводзіцца з наступнага фрагмента:
Мы — дзецi тройчы ў вечным крузе.
Мы — дзецi роднае сям’i
I дзецi мацi Беларусi,
I дзецi матухны-зямлi.
Трайны ён круг, ды недзялімы:
Бо сёння — як ні паглядзі —
А лёс Дзяцей, і лёс Радзімы,
I лёс Планеты — лёс адзін.
I ўсе мы разам у адказе
За гэты вечны круг жыцця.
Пісьменнік уздымае наступныя праблемы: узаемаадносіны ў сям'і, што такое каханне, наколькі важна для чалавека помніць і шанаваць сваіх продкаў; паважаць і берагчы прыроду, родную мову. Ніл Гілевіч перакананы: толькі той, хто памятае мінулае, мае права на будучыню.
Таксама аўтра непакоіць захаванне роднай мовы, яе чысціні. Гэта праблема раскрываецца на прыкладзе Мікіты Рэппо, зводнага брата Сцяпана. Ніл Гілевіч высмейвае і асуджае тых людзей, якія гавораць на мешанцы, абы толькі не гаварыць па-беларуску:
Што ж, еслі просіць прадсядацель,
Ці ізвіняюсь, тамада,
Каб я сказаў што к гэтай даце,
То я далжон адвеціць: да!
Дык вот у нашай юбіляркі
Есь многа качастваў такіх,
Што быў бы грэх не выпіць чаркі,
Не ўшанаваць пачотам іх.
Яшчэ паэт звяртаецца да праблемы разбурэння традыцыйнага ладу жыцця вёскі, занядбання зямлі-карміцелькі. Так апісвае Гілевіч працэс асваення цаліны, які шкодзіў нашым землям:
Туды, туды — увага, сіла,
I грошы-сродкі ўсе — туды,
Каб цаліна ўскаласіла
На незлічоныя пуды.
…Ад уяўлення, што за зерне
У свірны прыйдзе, хлеб які!—
Яшчэ глыбей Нечарназем’е
Туліла твар у хмызнякі.
«Родныя дзеці» — твор шматпраблемны. «Лакальны „сямейны“ сюжэт набывае ў рамане шырокае грамадскае гучанне. У параўнаўча невялікім па памеры творы пісьменнік змог сказаць пра многія сучасныя маральна-этычныя, сацыяльныя, экалагічныя праблемы, стварыць галерэю непадобных чалавечых характараў» (Т. К. Грамадчанка).
Што такое «раман у вершах»?
Раман у вершах — гэта ліра-эпічны твор, напісаны вершаванай мовай з захаваннем усіх прымет празаічнага рамана.
«Змацоўвае раман у вершах, сплятае ў адзінае цэлае яго сюжэт фігура галоўнага героя — Дон Жуана і Яўгена Анегіна ў аднайменных творах Дж. Байрана і А. Пушкіна, С. Вячоркі ў „Родных дзецях“ Ніла Гілевіча», — адзначае В. Рагойша.
Сцяпан Вячорка — інтэлігент першага пакалення: ён нарадзіўся і вырас у вёсцы, адвучыўся і зрабіў кар’еру ў вялікім горадзе. Гарадское жыццё амаль цалкам паглынула яго, аднак душою ён раз-пораз «ляціць» да роднага кутка.
Асаблівасці кампазіцыі твора
Раман «Родныя дзеці» складаецца з 14 раздзелаў. Пачынаецца ён запеўкай, заканчваецца — дапеўкай, у якіх аўтар звяртаецца да чытача, абгрунтоўвае выбар тэмы. У творы прыводзяцца 6 лірычных адступленняў: паэтычнае, іранічнае, гістарычнае, у гонар маці, кулінарнае і педагагічнае.
Кожнае мае сваю тэму і праблему, у іх раскрываюцца аўтраскія адносіны да Радзімы, народнай спадчыны, працы, мастацтва, нормаў народнай маралі і г. д.
Сюжэт твора застаецца незавершаным, што сведчыць пра імкненне аўтара адлюстраваць тагачасны лад жыцця, а не проста паказаць гісторыю кахання. І сам Н. Гілевіч, як і А. С. Пушкін у рамане «Яўген Анегін», звяртае на гэта ўвагу:
Усё, чытач. Я стаўлю кропку.
Ах, не завершаны сюжэт?
Ну, што ж рабіць! Далей — ні кроку.
Далей — табу і запавет.
Некалі В. Бялінскі напісаў наступныя словы пра раман А. С. Пушкіна «Яўген Анегін»: «Тут усё жыццё, уся душа, уся любоў яго, тут яго пачуцці, уяўленні, ідэалы». Справядліва будзе сказаць гэта і пра раман «Родныя дзеці».
Даведайцеся пра нашы курсы падрыхтоўкі да ЦЭ і ЦТ. Дзякуй, што дачыталі да канца. Мы рады, што адказалі на вашы пытанні.
***
Калі хочаце апублікаваць гэты тэкст на сваім сайце або ў сацыяльнай сетцы, звяжыцеся з намі па адрасе info@adukar.by. Перадрук матэрыялаў магчымы толькі з пісьмовай згоды рэдакцыі.
